10 Ekim 2025

DEHB ve Hiperfiksasyon: Benzerlikler ve Farklılıklar

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkat sürekliliği, dürtü kontrolü ve hiperaktivite ile ilgili zorluklar yaşadığı bir nörogelişimsel bozukluktur. Öte yandan, hiperfiksasyon, kişinin bir konuya, aktiviteye veya düşünceye aşırı derecede odaklanması durumudur. DEHB ile hiperfiksasyon arasında karmaşık bir ilişki vardır. Bu makalede, iki kavramın benzerlikleri ve farklılıkları incelenecektir.

DEHB ve Hiperfiksasyon Nedir?

DEHB: DEHB, dikkatin sürdürülebilmesi, organize olma, zaman yönetimi ve dürtülerin kontrol edilmesinde zorluklar içeren bir durumdur. DEHB'li bireyler genellikle dikkatlerini bir görevde toplamakta zorlanırlar, ancak bazı durumlarda yoğun bir şekilde bir şeye odaklanabilirler.

Hiperfiksasyon: Hiperfiksasyon, kişinin belirli bir konuya, göreve veya aktiviteye aşırı düzeyde konsantre olmasıdır. Bu durum, kişinin çevresindeki diğer uyaranları göz ardı etmesine ve bir süre boyunca tek bir şeye odaklanmasına neden olabilir.

Benzerlikler

1. Odaklanma Düzensizlikleri:
Her iki durumda da bireylerin dikkat düzenlemeleri anormal görünebilir. DEHB’li bireyler, ilgi çekici bir konuya hiperfiksasyon yaşayabilirken ilgisiz konulara dikkatlerini veremezler. Bu, DEHB’de görülen 'hiperodaklanma' ile benzer bir durum yaratır.

2. Zaman Algısı Sorunları:
Hiperfiksasyon sırasında bireyler zamanın nasıl geçtiğini fark etmeyebilirler. Aynı şekilde, DEHB'li bireyler, genellikle zaman yönetiminde zorluk yaşarlar ve dikkatlerini yoğunlaştırdıkları bir aktivite sırasında zamanı göz ardı edebilirler.

3. Davranışsal Sonuçlar:
Hem DEHB hem de hiperfiksasyon, kişinin günlük yaşam işlevlerini etkileyebilir. Örneğin, DEHB'li bir birey, bir göreve odaklanmakta zorlanırken, hiperfiksasyon durumunda başka görevleri ihmal edebilir.

Farklılıklar

1. Kontrol Edilebilirlik:
DEHB’de dikkat dağınıklığı genellikle bireyin kontrolü dışında gelişir. Hiperfiksasyon ise genellikle kişinin ilgi duyduğu bir konuya kendi isteğiyle yoğunlaşması sonucu ortaya çıkar. DEHB'li bireyler bu tür bir odaklanmayı genellikle istem dışı ve belirli tetikleyicilere bağlı olarak yaşarlar.

2. Süreklilik:
Hiperfiksasyon genellikle geçici bir durumdur ve belirli bir ilgi alanı sona erdiğinde kaybolur. DEHB ise süreklilik arz eden ve bireyin hayatının birçok alanını etkileyen bir durumdur.

3. Odaklanma Doğası:
DEHB'li bireylerde dikkat, genellikle bir görevden diğerine hızlı bir şekilde kayabilir. Ancak hiperfiksasyon sırasında dikkat sabit bir şekilde tek bir hedefe odaklanır ve diğer uyaranlar tamamen göz ardı edilir.

4. Duygusal Bağlantı:
Hiperfiksasyon, genellikle bireyin tutkuyla bağlı olduğu bir aktivite veya konu etrafında şekillenir. DEHB'li bireylerde ise hiperodaklanma her zaman bir ilgi veya tutkuyla bağlantılı olmayabilir, bazen yalnızca dürtüsel bir tepkinin sonucudur.

Nedenleri ve Mekanizmaları

DEHB: DEHB'nin altında yatan nedenler, beynin prefrontal korteksindeki işlev bozukluklarına dayanır. Bu bölge dikkat, organizasyon ve dürtü kontrolünü düzenlemekten sorumludur. Dopamin dengesizliği de DEHB’nin ana biyolojik mekanizmalarından biridir.

Hiperfiksasyon: Hiperfiksasyon, genellikle yüksek düzeyde motivasyon, duygusal bağ veya ilgiyle ilişkilendirilir. Bu durum, dopamin artışıyla ilgili olabilir; kişi, keyif aldığı veya ilgi duyduğu bir aktiviteye odaklandığında dopamin seviyesi artar.

Pratikte Etkileri

DEHB'de Hiperfiksasyon: DEHB’li bireylerde hiperfiksasyon, genellikle işlevselliği olumsuz etkileyebilir. Örneğin, birey bir video oyununa saatlerce odaklanırken, yemek yemek veya ödev yapmak gibi diğer sorumluluklarını ihmal edebilir.

Hiperfiksasyonun Olumlu Yönleri: Hiperfiksasyon, kişinin bir konuda derinlemesine bilgi edinmesine veya bir projeyi başarılı bir şekilde tamamlamasına yardımcı olabilir.

Tedavi ve Müdahaleler

1. DEHB İçin Tedavi:
DEHB, davranış terapileri, ilaç tedavisi (örneğin, stimülanlar) ve zaman yönetimi gibi stratejilerle yönetilebilir. Hiperfiksasyon eğilimi olan DEHB’li bireylerde, odaklanma becerilerini düzenleyen teknikler faydalı olabilir.

2. Hiperfiksasyon Yönetimi:
Hiperfiksasyon genellikle tedavi gerektirmez. Ancak, bu durum kişinin günlük yaşamını olumsuz etkiliyorsa, farkındalık çalışmaları, zaman yönetimi teknikleri ve gerektiğinde terapötik müdahaleler önerilebilir.

Sonuç

DEHB ve hiperfiksasyon, dikkat düzenlemelerindeki anormalliklerle bağlantılıdır, ancak mekanizmaları ve etkileri farklıdır. DEHB daha geniş kapsamlı bir bozukluk olarak bireyin günlük yaşamını etkilerken, hiperfiksasyon genellikle ilgi duyulan konulara özgü bir durumdur. İkisini anlamak, bireylere doğru destek sağlamak ve etkili müdahaleler geliştirmek açısından önemlidir.