10 Ekim 2025

İnsan Neden Değersiz Hissettiği Bir Yerde Bulunur ve Orada Kalmaya Devam Eder? (Psikanalitik Kuram Açısından)

1. Tekrarlama Zorunluluğu (Repetition Compulsion)

Sigmund Freud’un tanımladığı bu kavram, bireyin geçmişte travmatik veya çözülmemiş bir deneyimi bilinçdışı bir şekilde tekrar yaşama eğilimini ifade eder.

- Açıklama:
Birey, çocuklukta yaşadığı değersizlik hissini yeniden yaratabilecek bir ilişki ya da ortam içinde kendisini bulur. Bu davranış, geçmiş travmayı bilinçli bir düzeyde anlamlandırma veya çözümleme çabasının bilinçdışı bir ifadesidir. Örneğin, bir birey çocuklukta eleştirel bir ebeveynle büyümüşse, ileride değersiz hissettiren bir ortamda bulunarak bu duyguyu yeniden yaşayıp çözmeye çalışabilir.

- Kaynak:
Freud, S. (1920). Beyond the Pleasure Principle.

2. Nesne İlişkileri Teorisi ve Bağlanma Dinamikleri

Melanie Klein ve daha sonra John Bowlby gibi teorisyenlerin geliştirdiği nesne ilişkileri teorisine göre, çocukluk dönemi ilişkileri yetişkinlikte bireyin kendine ve başkalarına ilişkin duygularını etkiler.

- Açıklama:
Bir kişi, değersiz hissettiren bir yerde kalmayı, çocuklukta önemli bir bağlanma figürüyle (örneğin, sevgi gösteremeyen bir ebeveyn) yaşadığı ilişki dinamiklerinin bilinçdışı bir tekrarı olarak görebilir. Bu kişiler, değersiz hissettiren ilişkileri sürdürerek 'hak ettikleri' sevgi ya da değeri sonunda kazanabileceklerine dair bir umut taşırlar.

- Kaynak:
Klein, M. (1952). The Origins of Transference.
Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss.

3. Sadomazohistik Eğilimler ve Suçluluk Duygusu

Freud ve sonrasında psikanalist Karen Horney, bazı bireylerin suçluluk duygularıyla ilişkili olarak kendilerini değersiz hissettiren durumlara bilinçdışı bir şekilde çekilebileceğini öne sürer.

- Açıklama:
Bir birey, bilinçdışı suçluluk duyguları nedeniyle kendini cezalandırmak ister ve bu yüzden rahatsız edici ortamlarda bulunmayı seçebilir. Bu, özellikle çocuklukta suçluluk duygularını sıkça deneyimlemiş bireylerde daha belirgin olabilir.

- Kaynak:
Freud, S. (1924). The Economic Problem of Masochism.
Horney, K. (1945). Our Inner Conflicts: A Constructive Theory of Neurosis.

4. Ego ve Savunma Mekanizmaları

Anna Freud’un tanımladığı savunma mekanizmaları, bireyin olumsuz duygularla başa çıkma yollarını açıklar.

- Açıklama:
Değersiz hissetme durumunda birey, bu hisse katlanabilmek için rasyonalizasyon (mantıklı gerekçeler bulma) veya inkâr gibi savunma mekanizmalarına başvurabilir. Örneğin, kişi 'Burada kalmak zorundayım çünkü başka seçeneğim yok' diyerek durumu kabullenir.

- Kaynak:
Freud, A. (1936). The Ego and the Mechanisms of Defense.

5. Tanıdıklık Prensibi (Familiarity Principle)

Psikanalitik kuramda, insanlar tanıdık gelen duygulara ve durumlara yönelme eğilimindedirler.

- Açıklama:
Eğer birey için değersizlik hissi çocuklukta tanıdık bir duygu haline geldiyse, bu hissi yeniden yaşamak onun için paradoksal bir şekilde 'güvenli' gelebilir. Kişi, bilinçdışı bir düzeyde, alışkın olduğu bu hisse bağlı kalır.

- Kaynak:
Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment.

6. Psikanalitik Terapi Perspektifi: Bu Durum Nasıl Çözülebilir?

Psikanalitik terapi, bireyin değersizlik hislerinin kökenini araştırarak bu davranış döngüsünü anlamasını ve değiştirmesini sağlar:

- Farkındalık Kazanma: Kişinin, değersiz hissettiği ortamlara neden çekildiğini fark etmesi sağlanır.
- Geçmişle Yüzleşme: Çocuklukta yaşanan deneyimlerin bugünkü duygular üzerindeki etkisi keşfedilir.
- Transference Çalışması: Terapist ile hasta arasındaki ilişki, geçmiş ilişkilerin bir yansıması olarak ele alınır ve bu ilişki analiz edilir.

Sonuç

Psikanalitik kurama göre, bireyin değersiz hissettiği bir yerde bulunması ve orada kalması, bilinçdışı çatışmalar, geçmiş deneyimler ve tanıdıklık prensibi gibi faktörlerle açıklanabilir. Bu durum, bireyin geçmişteki travmatik deneyimlerini yeniden yaratma ve anlamlandırma çabasının bir sonucu olarak ortaya çıkar. Psikanalitik terapi, bu döngüyü kırmak için etkili bir yöntem sunar.

- Kaynaklar:
1. Freud, S. (1920). Beyond the Pleasure Principle.
2. Klein, M. (1952). The Origins of Transference.
3. Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss.
4. Horney, K. (1945). Our Inner Conflicts: A Constructive Theory of Neurosis.
5. Winnicott, D. W. (1965). The Maturational Processes and the Facilitating Environment.
6. Freud, A. (1936). The Ego and the Mechanisms of Defense.