Otizmde Göz Teması Kurulamaması: Bilimsel ve Anlaşılır Açıklama

10 Ekim 2025

Otizmde Göz Teması Kurulamaması: Bilimsel ve Anlaşılır Açıklama

Otizm Spektrum Bozukluğu’nda (OSB) bireylerin göz teması kurmakta zorluk yaşaması, sosyal etkileşim ve iletişimde görülen temel özelliklerden biridir. Bunun nedenleri hem beyin yapısındaki fizyolojik farklılıklara hem de bireyin duyusal deneyimlerine dayanır.

Beyin Yapısı ve Göz Teması

1. Amygdala ve Sosyal İletişim:
   • Beyindeki amigdala, sosyal ve duygusal ipuçlarını işlemekle görevlidir. Otizmli bireylerde amigdala genellikle ya aşırı hassas çalışır ya da işlevselliği farklıdır.

            •          Göz teması, duygusal bilgi taşıyan yoğun bir sosyal uyarandır. Otizmli bireylerde amigdalanın aşırı aktif çalışması, göz temasını rahatsız edici veya tehdit edici bir deneyim haline getirebilir. Bu nedenle, göz teması kurmaktan kaçınabilirler.

1. Fusiform Yüz Alanı:
   • Beynin yüzleri tanımaktan sorumlu bölgesi olan fusiform yüz alanı (fusiform face area), otizmli bireylerde daha az aktif olabilir.

            •          Bu, yüzlere ve gözlere bakmanın onlar için daha az anlamlı veya doğal gelmesine neden olabilir. Yani, göz teması kurmak için motive olmayabilirler.

1. Ayna Nöron Sistemi:
   • Ayna nöronlar, başka bir kişinin davranışlarını ve duygularını anlamamıza yardımcı olur. Otizmli bireylerde bu sistemin zayıf çalıştığı düşünülmektedir.
   • Göz teması gibi sosyal davranışlar, bu sistemin zayıf işlemesi nedeniyle zorlayıcı hale gelebilir.

Duyusal Hassasiyet ve Göz Teması

• • Otizmli bireyler genellikle duyusal sistemlerinde farklılıklar yaşar. Göz teması kurmak, yoğun bir duyusal deneyim yaratabilir:
  • Aşırı uyarılma: Birine uzun süre gözle bakmak, beynin aynı anda çok fazla bilgi işlemesine neden olabilir ve bu durum rahatsızlık yaratabilir.
  • Rahatsızlık veya acı: Bazı otizmli bireyler, göz teması sırasında fiziksel rahatsızlık veya yoğun bir baskı hissedebilirler.

Psikolojik ve Duygusal Nedenler

1. Sosyal Kaygı:
   • Sosyal etkileşimde yaşanan kaygılar, göz temasından kaçınmaya yol açabilir.

            •          Göz teması, bir konuşma sırasında bireyi “merkeze koyma” hissi yaratabilir, bu da otizmli bireylerde stres seviyesini artırabilir.

1. Alternatif Sosyal Stratejiler:
   • Otizmli bireyler, diğer insanlarla etkileşim kurmak için göz teması dışında başka yollar geliştirebilirler. Örneğin, jestlere veya ses tonlarına daha fazla odaklanabilirler.

Otizmli Bireyler İçin Göz Teması Neden Zorlayıcıdır?

Otizmli bireyler için göz teması:

• • Gereksiz bir detay olarak algılanabilir: Beyin, göz teması kurmanın önemini anlamakta zorlanabilir.
  • Rahatsız edici bir deneyim haline gelebilir: Beyin, göz teması sırasında gereğinden fazla bilgi yüklenmesi nedeniyle aşırı uyarılabilir.
  • Anlam taşımayabilir: Birey, gözlere bakmak yerine konuşulan kelimelere veya çevresel ipuçlarına daha fazla odaklanabilir.

Göz Teması Kurma Eğitimi ve Yaklaşımlar

Otizmli bireylerde göz temasını teşvik etmek için bireysel ihtiyaçlara göre şekillendirilmiş stratejiler uygulanabilir:

• • Doğrudan zorlama yerine oyun temelli yaklaşımlar: Örneğin, bir oyuncağı göz hizasında tutarak çocuğun göz teması kurmasını teşvik etmek.
  • Alternatif yolları kabul etme: Bazı otizmli bireyler, göz teması yerine başka yollarla iletişim kurmayı tercih eder. Bu durumun doğal kabul edilmesi önemlidir.
  • Duyusal düzenleme teknikleri: Göz teması sırasında oluşan duyusal rahatsızlığı azaltmak için bireye uygun ortamlar yaratmak.

Herkesin Anlayabileceği Şekilde Özet

Otizmli bireyler, göz teması kurmayı bazen zor, bazen de anlamsız bulabilir. Bunun nedeni, beyinlerinin sosyal ve duygusal bilgiyi farklı bir şekilde işlemesidir. Göz teması, onların beyninde fazla uyarana neden olabilir veya birine bakmayı önemli bir sosyal işaret olarak görmeyebilirler. Ancak bu, iletişim kuramayacakları anlamına gelmez. Çoğu otizmli birey, göz teması olmadan da etkili iletişim yolları bulabilir ve kullanabilir.

Göz temasını zorlamak yerine, onların kendilerini rahat hissettiği yöntemlerle iletişim kurmaya odaklanmak önemlidir. Örneğin, bir kişinin söylediklerini dinlerken başka bir noktaya bakması, odaklanmadığı anlamına gelmez. Otizmli bireyler, dünyayı farklı ama zengin ve anlamlı bir şekilde algılar.