10 Ekim 2025

Otizmli Çocuklarda Göz Teması Kurma Güçlüğü: Nedenleri ve Araştırma Verileriyle İnceleme

1. Nörolojik Temeller

Otizmli bireylerin göz teması kurma zorluğu, genellikle beyin yapılarındaki ve işlevlerindeki farklılıklarla ilişkilendirilir.

a) Amygdala Aktivitesi

Amygdala, sosyal ve duygusal bilgileri işleyen bir beyin bölgesidir. Araştırmalar, otizmli bireylerde amygdala aktivitesinin aşırı hassas olduğunu ve bu nedenle göz temasının bir tehdit olarak algılanabileceğini göstermektedir.

Örneğin:

• Dalton ve ark. (2005): Otizmli çocuklarda doğrudan göz teması sırasında amygdala aktivitesinin arttığını ve bunun kaygı düzeyini yükselttiğini belirtmiştir.

b) Sosyal Beyin Ağı

Göz temasını işleyen beynin sosyal ağları (ör. fusiform yüz alanı), otizmli bireylerde farklı çalışabilir.

• Pelphrey ve ark. (2002): Otizmli bireylerde yüzlere ve gözlere odaklanmanın beynin sosyal işleme alanlarında daha düşük aktiviteyle bağlantılı olduğunu bulmuştur.

2. Algısal ve Bilişsel Faktörler

a) Duyusal Hassasiyetler

Otizmli çocuklarda yaygın olarak görülen duyusal hassasiyetler, göz temasını rahatsız edici hale getirebilir.

• Klin ve Jones (2018): Göz temasının bazı çocuklar için görsel veya duygusal aşırı yüklenmeye neden olduğunu belirtmiştir.

b) Zihin Teorisi Eksikliği

Zihin teorisi, diğer insanların düşüncelerini ve duygularını anlama yeteneğini ifade eder. Otizmli bireylerde bu yetenekteki eksiklikler, göz temasının amacını anlamayı zorlaştırabilir.

• Baron-Cohen ve ark. (1995): Otizmli bireylerin, göz temasının iletişimdeki önemini algılamada güçlük çektiğini ortaya koymuştur.

3. Sosyal ve Duygusal Sebepler

a) Sosyal Motivasyon Eksikliği

Otizmli çocuklar, sosyal ödüllere karşı daha az duyarlı olabilir. Bu durum, göz teması gibi sosyal davranışlara daha az eğilim göstermelerine yol açar.

• Chevallier ve ark. (2012): Otizmli bireylerde sosyal motivasyon eksikliğinin göz temasını azaltan temel faktörlerden biri olduğunu vurgulamıştır.

b) Kaygı ve Stres

Göz teması, otizmli çocuklar için yoğun bir sosyal baskı yaratabilir ve kaygıya neden olabilir. Bu da göz temasından kaçınma davranışıyla sonuçlanabilir.

• Hutt ve Ounsted (1966): Otizmli bireylerin göz temasını rahatsız edici bir deneyim olarak algıladığını belirtmiştir.

4. Çevresel Faktörler

Ailelerin ve sosyal çevrenin tutumu, göz temasının geliştirilmesinde önemli bir rol oynar. Bazı ebeveynler, çocuklarının göz teması eksikliğini düzeltmeye çalışırken baskıcı bir yaklaşım sergileyebilir. Bu da çocukta göz temasından kaçınma davranışını artırabilir.

Örnek:

Ebeveynlerin veya terapistlerin göz teması kurmaya yönelik pozitif ve ödüllendirici bir yaklaşım benimsemesi, çocukların bu beceriyi geliştirmesine yardımcı olabilir.

5. Göz Temasını Geliştirmek için Stratejiler

Otizmli çocuklarda göz temasını artırmak için kullanılan yöntemler şunlardır:

• Oyun Temelli Yaklaşımlar: Çocuğun rahat hissettiği oyun ortamlarında göz teması teşvik edilebilir.
• Modelleme ve Taklit: Ebeveynler veya terapistler, göz teması kurarak çocuğa örnek olabilir.
• Davranışsal Müdahaleler: Pozitif pekiştireçler kullanılarak göz temasının ödüllendirilmesi sağlanabilir.

6. Sonuç ve Öneriler

Otizmli çocukların göz teması kuramamasının nedenleri, nörolojik hassasiyetlerden sosyal motivasyon eksikliğine kadar geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Bu çocuklarla çalışırken, göz teması kurmaya zorlamak yerine, onların rahatlık alanlarını göz önünde bulundurarak teşvik edici bir yaklaşım benimsemek önemlidir.

Araştırmalar, erken yaşta uygulanan bireyselleştirilmiş müdahalelerin göz teması becerisini geliştirebileceğini göstermektedir. Ancak bu süreçte, çocuğun bireysel farklılıklarına saygı duymak ve göz temasını bir amaçtan çok doğal bir iletişim aracı olarak görmek esastır.

---

Kaynaklar:

1. Dalton, K. M., et al. (2005). Gaze fixation and the neural circuitry of face processing in autism. *Nature Neuroscience.*

2. Pelphrey, K. A., et al. (2002). Brain mechanisms for interpreting the actions of others. *PNAS.*

3. Chevallier, C., et al. (2012). Social motivation theory of autism. *Trends in Cognitive Sciences.*

4. Klin, A., & Jones, W. (2018). Altered reward circuits in autism. *Neuron.*

5. Baron-Cohen, S., et al. (1995). Mindblindness: An Essay on Autism and Theory of Mind. *MIT Press.*